Jerzy Adam Brandhuber (1897-1981). Dla przyjaciół Jurek
Siedemdziesiąt cztery lata temu Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ustawą z dnia 2 lipca 1947 roku utworzył Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu. Jako jeden z pierwszych podjął w nim pracę Jerzy Adam Brandhuber, który w Oświęcimiu zamieszkał po wojnie i przebywał tutaj stale aż do śmierci w dniu 19 czerwca 1981 roku. Były więzień KL Auschwitz, artysta malarz członek Związku Polskich Artystów Plastyków w Bielsku-Białej, odznaczony m. in. dwukrotnie Krzyżem Walecznych, Odznaką Orlęta i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
Urodził się 23 października 1897 roku w Krakowie. W tym mieście rozpoczął studia na Uniwersytecie Jagiellońskim – geologia i matematyka, które musiał przerwać z powodu wcielenia w szeregi armii austriackiej, a następnie, po odzyskaniu niepodległości, powołania do służby w Wojsku Polskim. Po jej zakończeniu studiował na Wydziale Malarstwa i Rzeźby w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie.
W latach 1925-1939 pracował jako nauczyciel rysunku i geometrii wykreślnej w Gimnazjum im. Króla Stanisława Leszczyńskiego w Jaśle. W okresie tym dużo rysował i malował, wystawiając swoje prace w Krakowie oraz we Lwowie.
Najbardziej tragiczny okres Jego życia przypadł na lata okupacji niemieckiej, które przyniosły mu aresztowanie w Jaśle i pobyt w tamtejszym więzieniu od września do grudnia 1942 roku, a następnie przeniesienie do więzienia w Tarnowie i deportowanie w dniu 14 stycznia do KL Auschwitz. Powodem aresztowania i osadzenia artysty w obozie była przynależność do ZWZ/AK i udzielenie pomocy Żydom.
W październiku 1944 roku przeniesiono go do KL Sachsenhausen, z którego uwolniony został 3 maja 1945 roku – przez wojska amerykańskie – na trasie ewakuacji tego obozu w okolicach Schwerina. Po wyzwoleniu przebywał krótki czas w Lubece, gdzie miał pierwszą powojenną wystawę swoich prac. Były to rysunku i szkice zabytków Lubeki., która urzekła go swoją architekturą.
Po wojnie powrócił do Krakowa w 1946 roku i rozpoczął pracę nad cyklem grafiki „Oświęcim-Brzezinka, którą kontynuował w następnych latach, pracując jako kustosz w utworzonym w 1947 roku Muzeum Auschwitz-Birkenau aż do przejścia na emeryturę. Reżyser Jerzy Ziarnik poświęcił mu w 1968 roku film dokumentalny w „Zaklętym kręgu”. Jego prace o tematyce obozowej były eksponowane w różnych miastach Polski, a także za granicą, m. in. w Czechosłowacji, Holandii, Szwecji, RFN, Japonii i Izraelu.
Obok tematyki nawiązującej do tragicznych przeżyć z lat wojny, malował martwe natury, kwiaty i portrety ludzi z najbliższego otoczenia. Przez wiele lat utrwalał także piórem pamięć o tragicznych wydarzeniach obozowych, pracując jako kierownik Działu Naukowego Muzeum Auschwitz-Birkenau i zajmując się badaniami historycznymi.
Jego postać głęboko wryła mi się w pamięć, zorganizowałem w 1982 roku wystawę Jego prac malarskich o tematyce obozowej w bloku nr 12 na terenie Muzeum Auschwitz oraz opublikowałem o Nim obszerny artykuł w „Chemiku Oświęcimskim”. Byłem także jego sąsiadem i nigdy nie zapomnę, kiedy na noszach odwożony był do szpitala w dniu 17 czerwca 1981 roku, gdzie dwa dni później zmarł. Od Jego śmierci minęło czterdzieści lat.
Adam Cyra
