Sztandar Związku Inwalidów Wojennych jasielskiego oddziału trafił do zbiorów Muzeum Regionalnego w Jaśle. Uroczyste przekazanie, tego niezwykłego eksponatu odbyło się 18 lutego.

Zachowany do dziś Sztandar Związku Inwalidów Wojennych – koła w Jaśle ma na sobie piętno 75-letniej burzliwej historii, która jest odbiciem dziejów naszego kraju, a także naszego miasta. Pozostaje jednak niezwykłym symbolem Związku, który skupiał weteranów i inwalidów wojen XX wieku, którzy dla Ojczyzny oddali coś najcenniejszego – własne zdrowie. Sztandar stanowi niezwykły i unikalny obiekt, który posiada wielką wartość historyczną i patriotyczną.

– W szesnastą rocznicę zwycięskiej bitwy warszawskiej został wręczony na Rynku. Sztandar poświęcał proboszcz jasielskiej parafii, natomiast wręczenia dokonał burmistrz Józef Żelazny. Sztandar ten był chlubą dla związku i dla społeczeństwa, które go ufundowało – mówi pułkownik Czesław Śliż, prezes Zarządu Oddziału Związku Inwalidów Wojennych RP w Jaśle. – Okres wojny – więc według starej zasady żołnierskiej, że sztandaru trzeba strzec jak oka w głowie – chorąży pocztu sztandarowego z narażeniem własnego życia i swojej rodziny ukrywał sztandar, a drzewce zostały zamurowane w ścianie jego mieszkania. W 1944 roku, w czasie wysiedlenia Jasła, sztandar ten został zaszyty w kołdrę i w ten sposób został wywieziony z Jasła. Na skutek pożarów, gdzie spłonął również budynek, w którym były przechowywane akta Związku Inwalidów Wojennych, jak również drzewce, zostało wszystko doszczętnie spalone. Nic nie udało się z tego odzyskać. Po wyzwoleniu Jasła w 1945 roku sztandar wrócił z powrotem do Jasła, lecz nie był pokazywany. Dalej był w ukryciu, ze względu na niepewną sytuację, z jaką mogli się spotkać związkowcy chociażby z tego względu, że duży procent stanowili Legioniści i uczestnicy walk polsko-bolszewickich jako niemile widziani przez ówczesną władzę.

Dopiero w 1957 roku udało się reaktywować działalność Związku Inwalidów Wojennych. W tym okresie sztandar zmienił nieco swój pierwotny wygląd, m. in. na polecenie ówczesnych władz usunięto z niego przedwojenny wizerunek patrona Związku – generała Józefa Sowińskiego i w jego miejsce przyszyto emblemat ZIW. Portret generała Sowińskiego do czasów obecnych przechowywał były prezes związku Bronisław Wietecha. – Dopiero po 1989 roku można było jego ujawnić, został oprawiony. Szkoda tylko, że nie można było go wyeksponować. Przez dziesięć lat leżał w szafie, bo nie było warunków ku temu – wspominał Czesław Śliż.

W ostatnich latach Związek Inwalidów Wojennych miał problemy z miejscem przechowywania swojego najcenniejszego symbolu. Sztandar leżał zwinięty w szafie. Jak podkreślił o.Tadeusz Porębski, franciszkanin, głównym inicjatorem przekazania sztandaru Związku Inwalidów Wojennych do zbiorów muzealnych był jego były prezes śp. Bronisław Wietecha. – To była wola śp. Bronisława Wietechy. Dzisiejsza uroczystość jest dopełnieniem jego życzenia, które wyraził wielokrotnie. Nie zdążył tego zrobić, niestety śmierć przerwała wszystko – mówił o.Tadeusz Porębski. To, że jasielskie muzeum będzie odpowiednim miejscem do przechowywania sztandaru potwierdził również Jan Nowakiewicz, członek Zarządu Głównego Związku Inwalidów Wojennych RP. – Ten sztandar powstał tutaj i bardzo dobrze się stało, że on zostanie w mieście, w którym został stworzony. Zwyczaj jest w zasadzie taki, że swoje sztandary odstawiamy do Warszawy, ale moim zdaniem, jego honorowe miejsce powinno być tu – mówił J. Nowakiewicz.

Sztandar, który trafił do zbiorów historycznych Muzeum Regionalnego w Jaśle, po raz pierwszy będzie prezentowany na przełomie października i listopada bieżącego roku, podczas wystawy związanej z rocznicą odzyskania przez Polskę niepodległości. – Jest to najstarszy sztandar, który ma jakikolwiek związek z wojskiem, który jest w naszych zbiorach. Dla nas to jest relikwia. Będziemy się starać w najbliższym czasie rozszyfrować nazwę tego Związku, która była na początku w roku 1936. Już wiem, że nie był to Związek, a była to Legia, ponieważ na płacie sztandaru zachowały się jaśniejsze miejsca, z których usunięto haft i wprowadzono nowy napis: ZIW RP. Będziemy też się starać ustalić nazwiska wszystkich tych, którzy wbili gwoździe, czyli złożyli jakieś pieniądze, żeby ufundować drzewce czy odnawiać sam sztandar. Jest to kilkadziesiąt nazwisk. Część jest na tablicy, a część na drzewcu – tłumaczył Alfred Sepioł, dyrektor Muzeum Regionalnego w Jaśle.

W niezwykle wzruszającej ceremonii przekazania sztandaru brał udział Andrzej Czernecki, burmistrz Jasła: – Chciałem powiedzieć, że jest najwyższy czas, żeby ludzie, którzy budowali historię Polski, byli otoczeni należytym szacunkiem. Myślę, że jednym z takich elementów będzie pomoc ze strony administracji, kombatantom, żołnierzom Armii Krajowej, wszystkim tym, którym wiek uniemożliwia prowadzenie stowarzyszeń. Burmistrz zwrócił się także do obecnej na uroczystości młodzieży. – To jest taka lekcja historii. Do was właśnie będzie należało to, żebyście odpowiednią czcią otaczali takie symbole, żebyście włączyli się w pomoc tym stowarzyszeniom, które zrzeszają w tej chwili osoby starsze i schorowane. Osoby, które dla nas są wspaniałymi wzorcami.

Miejsca pamięci

W 1999 roku staraniem Zarządu Oddziału ZIW RP w Jaśle, a szczególnie jego ówczesnego prezesa Bronisława Wietechy, a także ówczesnego ojca gwardiana klasztoru oo. Franciszkanów w Jaśle Krzysztofa Janasa w kościele wmurowano tablicę pamiątkową, na której widnieje napis: W hołdzie poległym pomordowanym i zmarłym inwalidom wojennym w 80. rocznicę powstania Związku Inwalidów Wojennych RP – Towarzysze broni.

Kiedy w 2004 roku minęła 85. rocznica powstania i działalności Związku Inwalidów Wojennych RP, na wiosek Zarządu Oddziału Związku, Rada Miejska Jasła nazwała plac miedzy ulicami Asnyka, Czackiego i Sokoła „Placem Inwalidów Wojennych”.

10 września 2006 roku obok jasielskiego „Placu Inwalidów Wojennych”, na budynku dawnego „Sokoła” wmurowana została okolicznościowa tablica: W Hołdzie Inwalidom Wojennym Ziemi Jasielskiej.

11 listopada 2007 r. w ramach obchodów Święta Nieodległości dokonano uroczystego odsłonięcia i poświęcenia tablicy upamiętniającej wyjście Jasielskiej Kampanii Strzeleckiej na wojnę w 1914 roku. Tablica została umieszczona na budynku przy ulicy Kołłątaja 19. Zrekonstruowana staraniem ZIW RP, po ponad 60 latach, tablica jest wierną reprodukcją pierwszej, oryginalnej zniszczonej w 1944 roku. Projekt tablicy autorstwa Andrzeja Gawlewicza i Bogdana Samborskiego został opracowany na podstawie archiwalnych zdjęć z uroczystości odsłonięcia tablicy w 1932 roku, pochodzących z rodzinnych zbiorów Alicji Jedziniak-Liwuś. Na tablicy wyryto napis: Z tego domu wyruszył na krwawy bój w roku 1914 Jasielski Oddział Związku Strzeleckiego, aby pod wodzą ukochanego komendanta Józefa Piłsudskiego dać krew i życie za honor i wolność Polaków; w dwudziestolecie założenia Związku Strzeleckiego Starym Bojownikom na chwałę następcom dla zachęty tablicę tę w roku 1932 wmurowano.

9 listopada 2008 roku odbyła się w Warzycach uroczystość poświęcenia pamiątkowego kopca pomnika i nowej tablicy z nazwiskami poległych za wolność i niepodległość Ojczyzny w latach 1914-1921 oraz w 1939 roku. Na granitowej tablicy wyryte są nazwiska 38 żołnierzy poległych w czasie I wojny światowej i 3 nazwiska żołnierzy II wojny światowej. Pod nazwiskami widnieje napis „Cześć poległym za Ojczyznę”.

Wspomnienie przeszłości

Dzięki staraniom Zarządu Oddziału ZIW RP i Zarządu Okręgowego ZW Kombatantów RP w 2003 r. Urząd Miasta w Jaśle odnowił płytę i napisy na grobie zbiorowym na Starym Cmentarzu w kwaterze wojskowej nr 560. W grobie tym pochowani są saperzy, którzy zginęli jesienią 1945 r. podczas rozminowania w rejonie Niegłowic: pkt Edmund Zagacki, kpr. Mieczysław Mioduszewski, kpr. Stanisław Lejek. Opiekę i patronat nad grobem sprawują harcerze ze Szkoły Podstawowej nr 1 w Jaśle.

Została również odnowiona mało znana płyta przy ul. 3-go Maja przed mostem na rzece Ropie upamiętniająca saperów z 19 batalionu, którzy zginęli w czasie rozminowania Jasła w 1945 r., a pochowani zostali na Starym Cmentarzu w Jaśle. Patronat nad utrzymaniem płyty sprawuje młodzież Zespołu Szkół Miejskich nr 1 przy ulicy Rafineryjnej.

UM Jasła