Polityka zagraniczna hitlerowskich Niemiec w latach trzydziestych i czterdziestych ubiegłego wieku odcisnęła tragiczne piętno na historii wielu narodów zamieszkujących Europę. Nazistowski plan bezwzględnej eksterminacji poszczególnych grup etnicznych w sposób szczególny dotknął europejskich Żydów, w tym obywateli państwa polskiego. Pomimo, że za ukrywanie Żydów, na okupowanych terenach Polski groziła kara śmierci, nie brakowało Polaków, którzy pomagali im uniknąć niechybnej śmierci z rąk hitlerowskich zbrodniarzy. Wśród Polaków ratujących Żydów w czasie II wojny światowej nie brakowało mieszkańców Jasła i okolicznych miejscowości. Dziś upamiętniono ich pełną poświęcenia postawę.

Zdjęcia z obchodów Narodowego Dnia Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką obejrzysz w FOTOGALERII

Niemiecka okupacja terytoriów państw, które w pierwszych latach II wojny światowej stały się celem agresywnej polityki III Rzeszy, dla zamieszkujących je Żydów oznaczała pewną śmierć. Plany eksterminacji narodu żydowskiego były realizowane przez Niemców metodycznie i z żelazną konsekwencją. Nic więc dziwnego, że wielu Żydów szukało schronienia w swoim najbliższym otoczeniu. Z pomocą często przychodzili Polacy, którzy motywowani wyznawanymi wartościami etycznymi, moralnością, współczuciem, czy też zwykłą przyzwoitością ukrywali Żydów, ryzykując tym samym własne życie. Wystarczy wspomnieć, że na liście Polaków upamiętnionych przez izraelski Instytut Yad Vashem, którzy w czasie II wojny światowej z narażeniem życia ratowali Żydów, znajduje się prawie 7 tys. nazwisk. Wielu wciąż pozostaje anonimowych.

Najbardziej znanym przykładem poświęcenia w ratowaniu Żydów jest historia rodziny Ulmów z Markowej na Podkarpaciu. 24 marca 1944 r. wszyscy jej członkowie stali się ofiarami zbrodni dokonanej przez niemieckich żandarmów. Za ukrywanie ośmiorga Żydów brzemienna Wiktoria i Józef Ulmowie oraz sześcioro ich dzieci zapłacili najwyższą cenę. W 1995 r. małżeństwo otrzymało pośmiertnie tytuł „Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata”. W rocznicę zbrodni, do której doszło przed niespełna osiemdziesięcioma laty obchodzony jest Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką. Został on ustanowiony przez Sejm RP w 2018 r.

Jasielskie obchody Narodowego Dnia Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką rozpoczęły się od spotkania pod jasielską „Bursą”, w budynku, której mieści się obecnie odział psychosomatyczny Szpitala Specjalistycznego w Jaśle. Uczestnicy uroczystości zgromadzili się u progu drzwi prowadzących niegdyś do katowni Gestapo, zbrodniczej formacji, której funkcjonariusze bezwzględnie i z bezprzykładną brutalnością rozprawiali się nie tylko z żołnierzami polskiego podziemia zaangażowanymi w walkę z okupantem, lecz również z ludźmi, którzy nieśli pomoc Żydom. Wśród nich znalazł się między innymi Julian Ney. Młody lekarz, który wraz z Anną Bogdanowicz pomógł Sarze Diller, żydowskiej nauczycielce i jej matce w ucieczce z jasielskiego getta, został zamordowany przez gestapowców 17 października 1943 r. Jego postać upamiętnia tablica umieszczona na jednej ze ścian katowni. Anna Bogdanowicz po aresztowaniu trafiła do obozu koncentracyjnego w Auschwitz gdzie zmarła na tyfus. Oboje zostali uhonorowani tytułem „Sprawiedliwych wśród Narodów Świata”.

- W tym miejscu osiemdziesiąt lat temu była siedziba Gestapo. Mamy tutaj małe fragmenty cel, w których byli przesłuchiwani polscy patrioci, opozycjoniści działający w podziemiu, zwłaszcza w Armii Krajowej. W tym miejscu został zakatowany dr Julian Ney. Lekarz medycyny, absolwent Uniwersytetu Medycznego we Lwowie, który pokazał swoje człowieczeństwo w czasie II wojny światowej. Zajmował się przygotowywaniem fałszywych dokumentów dla AK. Wystawiał też zaświadczenia o niezdolności do wykonywania niewolniczej pracy na robotach przymusowych w Niemczech – mówił starosta jasielski Adam Pawluś.    

Adam Pawluś/fot. Marcin Dziedzic

Pod tablicą upamiętniającą Juliana Neya złożono kwiaty oraz zapalono znicze. Modlitwę Anioł Pański oraz modlitwę w intencji ofiar okupacji hitlerowskiej odmówił wraz z pozostałymi uczestnikami obchodów Marek Schmidt, nauczyciel w Zespole Szkół Technicznych w Jaśle.

Uczestnicy jasielskich obchodów Narodowego Dnia Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką, w tym uczniowie szkół ponadpodstawowych przemaszerowali następnie spod „Bursy” pod budynek Sądu Rejonowego w Jaśle na fasadzie, którego znajduje się tablica upamiętniająca Eleonorę Goleń z domu Wojnarowicz, która wraz z mężem Stanisławem ukrywała w czasie niemieckiej okupacji dwunastoletnią żydowską dziewczynkę oraz innych mieszkańców powiatu jasielskiego niosących pomoc Żydom w czasie II wojny światowej. Alina pod opieką rodziny Goleniów przebywała od lipca do grudnia 1942 r. Wówczas jednak, o tym, że Goleniowie ukrywają żydowskie dziecko, dowiedzieli się gestapowcy. Eleonora Goleń został aresztowana, a następnie rozstrzelana 5 stycznia 1943 r. Do dziś nie wiadomo gdzie spoczywają jej szczątki. Ukrywająca się przed oprawcami Alina została zamordowana przez Niemców, prawdopodobnie tuż po wyprowadzeniu z domu.

Wartę honorową pod tablicą upamiętniającą Eleonorę Goleń wystawili strzelcy z Jednostki Strzeleckiej 2094 w Kołaczycach. Parlamentarzyści, samorządowcy, komendanci służ mundurowych, delegacje instytucji publicznych oraz szkół ponadpodstawowych złożyli pod tablicą symboliczne wiązanki kwiatów. Warto zaznaczyć, że kwiaty złożył również Adam Goleń, syn Stanisława Golenia wraz z wnuczką Aleksandrą.

Ostatnim punktem piątkowych obchodów Narodowego Dnia Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką był program artystyczny przygotowany przez uczniów szkół ponadpodstawowych z powiatu jasielskiego. W auli Zespołu Szkół Usługowych i Spożywczych młodzież przedstawiła sylwetki mieszkańców Jasła i okolicznych miejscowości, którzy w czasie okupacji hitlerowskiej ratowali Żydów. Wśród nich znaleźli się nie tylko wspomniani wcześniej Julian Ney, Anna Bogdanowicz i Eleonora Goleń, lecz także: Anna Kopeć, Apolonia i Stanisław Gaconiowie, Zbigniew Paczosa oraz Andrzej Garbuliński.    

MD