Drewniana gotycka rzeźba z Jabłonicy

Wakacje to czas wypoczynku i rekreacji, a dla wielu z nas to także czas urlopów, bliższych i dalszych wyjazdów. Niestety nie zawsze możemy, z różnych względów, wyjechać na dłużej. Czy to znaczy, że skazani jesteśmy wtedy na pozostanie w domu i oglądanie serialowych powtórek?

Na pewno tak nie jest, a często w najbliższej okolicy znajdują się prawdziwe perełki – miejsca i obiekty warte obejrzenia, które wymagają od nas zaledwie kilkugodzinnego spaceru, krótkiej przejażdżki samochodem lub rowerem. Nie brakuje również takich miejsc w pobliżu Jasła. Jednym z nich jest Jabłonica, wieś, w której 5 lutego 2010 roku, we wnętrzu przydrożnej kapliczki, autor tego tekstu odkrył niezwykłą, gotycką figurę Matki Boskiej z Dzieciątkiem.

Rzeźba z Jabłonicy – stan po odkryciu w wnętrzu kapliczki

Juz pierwszy rzut oka przekonywał, że znalezisko jest ewenementem na skalę europejską. W ciągu kilku tygodni figura została przewieziona na Wydział Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki ASP w Krakowie, gdzie została poddana kompleksowym pracom badawczym i konserwatorskim. W toku prac, które – ramach pracy dyplomowej realizowanej pod kierunkiem prof. Barbry Budziaszek – przeprowadziła Izabela Wójcik, wykonano kopię wizerunku, która trafiła do kapliczki. W roku ubiegłym oryginał rzeźby, po ostatecznym zakończeniu prac badawczych i konserwatorskich został umieszczony w nastawie ołtarza bocznego w kościele parafialnym w Jabłonicy.

Jak dowodzą przeprowadzone badania historyczno-artystyczne, rzeźba pochodzi z pierwszej połowy XIV wieku. Wnikliwa analiza stylistyczno-porównawcza pozwala obecnie wiązać ją warsztatem Mistrza Madonny z Michle, działającym na pograniczu czesko-morawskim od lat dwudziestych XIV wieku – jednej z najważniejszej pracowni rzeźbiarskich 1. połowy tego stulecia w tej części Europy. Badania unikatowego zabytku dowodzą, iż rzeźba z Jabłonicy wykazuje bezpośrednie związki z zespołem tzw. figur jasełkowych z klasztoru klarysek przy kościele Św. Andrzeja w Krakowie. Ich twórca, wykształcony najpewniej w czeskim warsztacie Mistrza Madonny z Michle, działał najpewniej w Krakowie w latach trzydziestych i czterdziestych XIV wieku. Czas powstania rzeźby jabłoneckiej ustalić można z dużą precyzją na czas około roku 1340.

Rzeźba z Jabłonicy – stan po uzupełnieniu ubytków rzeźbiarskich

Figura z Jabłonicy reprezentuje typ rzeźby przyściennej (od tyłu wydrążonej), wykonanej z drewna lipowego, polichromowanej. Do kapliczki przydrożnej w Jabłonicy trafiła najpewniej dopiero na początku XIX wieku. Jej wcześniejsze losy nie są znane. Należy przypuszczać, iż do Jabłonicy trafić mogła dopiero w XVI wieku, wprost z Krakowa, być może za sprawą Doroty Samsonówny (w latach dwudziestych tegoż stulecia) mniszki w krakowskim klasztorze klarysek. Miejscem przeznaczenia rzeźby mógł być wówczas kościół parafialny w Bączalu (do początku XIV wieku Jabłonica należała do tej parafii), bądź kaplica w rezydencji Samsonów w pobliskim Lisowie lub Sławęcinie.

Rzeźba z Jabłonicy – stan po zakończeniu prac konserwatorskich

Rzeźba jabłonicka stanowi obecnie jeden z najstarszych przykładów wczesnogotyckiej plastyki przenośnej na ziemiach polskich, odznacza się wybitnymi walorami plastycznymi i artystycznymi. Jej wyjątkowość sprawia, że mogłaby być dziś ozdobą najważniejszych galerii sztuki średniowiecznej w Europie. Odkrycie w Jabłonicy – wioski położonej z dala o centrów artystycznych – spotkało się z ogromnym zainteresowaniem uczonych polskich, niemieckich, a zwłaszcza czeskich. W najbliższym czasie, w polskim czasopiśmie „Biuletyn Historii Sztuki”, ale również wydawanym w Pradze „Umění”, opublikowane zostanie obszerne monograficzne opracowanie tego nieznanego dotąd zabytku.

Tekst powstał ze streszczenia wykładu otwartego, wygłoszonego przez autora w ramach Festiwalu Nauki w Jaśle, 18 czerwca, w auli Zespołu Szkół nr 4 „Odkrycie, badania i konserwacja drewnianej gotyckiej rzeźby w Jabłonicy w jasielskiem. Z warsztatu historyka sztuki i konserwatora zabytków.”

dr Piotr Łopatkiewicz – Kierownik Zakładu Turystyki i Rekreacji

Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Stanisława Pigonia w Krośnie